Η επιστροφή των κλεμμένων έργων που συγκλόνισαν την Ελλάδα, η υιοθέτηση νέας στρατηγικής μαζί με το άνοιγμα της καινούριας πτέρυγας με έργα της δυτικής ευρωπαϊκής ζωγραφικής, αλλά και η αλλαγή πλεύσης για την Εθνική Πινακοθήκη μας συνοδεύουν την εμφάνιση της νέας διευθύντριας στη θέση της αείμνηστης Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα, η οποία παρέμεινε στο τιμόνι του κορυφαίου πολιτιστικού οργανισμού της χώρας για πάνω από τρεις δεκαετίες.
Δυναμική, με σεβασμό στο προϋπάρχον έργο, αλλά και με σαφή διάθεση για αλλαγές, η κυρία Συραγώ Τσιάρα φαίνεται να υπόσχεται μια νέα εποχή σε άμεση σύνδεση με τις τάσεις που ακολουθούν τα κορυφαία μουσεία του κόσμου, τα οποία ξεπερνούν τα όρια του χώρου και εκτείνονται σε άλλες δράσεις εμπλέκοντας το σινεμά, το θέατρο, τα εικαστικά. Στο πλαίσιο αυτό, θα δούμε, για παράδειγμα, ένα άγνωστο κείμενο του Κωνσταντίνου Παρθένη να ανεβαίνει ως θεατρικό από την Εθνική Πινακοθήκη.
Επίσης, άλλα, άγνωστα στο ευρύ κοινό, έργα θα βγουν από τις αποθήκες και θα εκτεθούν για πρώτη φορά, όπως το έργο του Γάλλου ζωγράφου Σαρλ-Λουί-Λισιέν Μιλέρ με τίτλο «30ή Μαρτίου» (λάδι σε μουσαμά, διαστάσεων 445×845 εκ.). Ωραία νέα τόσο για την επαναλειτουργία της Βιβλιοθήκης όσο και για την ενδυνάμωση με τα παραρτήματα σε Κέρκυρα, Ναύπλιο και Σπάρτη και την άμεση σύνδεση με άλλα, όπως το Μουσείο Καπράλου στην Αίγινα. Ευχάριστο για τους επισκέπτες είναι επίσης το γεγονός ότι ανοίγει εστιατόριο με πανοραμική θέα σε όλα τα αξιοθέατα της πόλης, από τον Λυκαβηττό και την Ακρόπολη μέχρι τον Υμηττό και την πλατεία Συντάγματος.
Εν ολίγοις, η νέα Εθνική Πινακοθήκη, μετά από χρόνια απουσίας από τη ζωή της πόλης, υπόσχεται μια ολοκληρωμένη εμπειρία για όποιον θελήσει να διαβεί τις πύλες της – με τη χαρακτηριστική «Λαϊκή Αγορά» του Τσόκλη στην είσοδο.
Οι κλεμμένοι πίνακες
Μπορεί όλη η ιστορία με τα κλεμμένα έργα, το «Γυναικείο κεφάλι» του Πάμπλο Πικάσο και ο «Ανεμόμυλος Stammer» του Πιετ Μοντριάν, που είχαν εντοπιστεί πέρυσι από τις ελληνικές αρχές, να έμοιαζε με ατελείωτο θρίλερ, αλλά πλέον επέστρεψαν στον φυσικό τους χώρο – και συγκεκριμένα στη νέα πτέρυγα που μόλις άνοιξε για το κοινό με πίνακες της δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής. Τα δύο έργα είχαν παραδοθεί προς συντήρηση στους πραγματογνώμονες, αλλά κανείς, εκτός από τη Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, δεν γνώριζε πού ακριβώς ήταν.
Προτού, όμως, επιστρέψουν παρέμενε μυστήριο η τοποθεσία τους: κάποιοι έλεγαν ότι είναι κρυμμένοι στα υπόγεια της Πινακοθήκης, ενώ άλλοι σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, αφού είχαν ταλαιπωρηθεί αρκετά από τους κλέφτες που δεν είχαν μεριμνήσει για την προστασία τους. Απορία, ωστόσο, προκαλεί μέχρι σήμερα η απόφαση της Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα (αφού εκείνη είχε το πρόσταγμα) να τοποθετήσει πλέξιγκλας μπροστά από το «Γυναικείο κεφάλι» του Πικάσο, ο οποίος μάλιστα το είχε δωρίσει στον ελληνικό λαό το 1949 ως αναγνώριση της αντίστασης κατά των Γερμανών.
Δείτε το βίντεο: Η νέα Εθνική Πινακοθήκη
Ακριβώς στον διπλανό τοίχο δεσπόζει ο «Ανεμόμυλος», ενώ στον κενό απέναντι τοίχο μαθαίνουμε ότι θα εκτεθεί για πρώτη φορά, εντός του 2023, ένα έργο μεγάλων διαστάσεων, αφού προηγουμένως συντηρηθεί σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, στο Γουδή, μια διαδικασία που θα είναι μάλιστα ανοιχτή στο κοινό. Πρόκειται για το έργο του Γάλλου ζωγράφου Σαρλ-Λουί-Λισιέν Μιλέρ με τίτλο «30ή Μαρτίου», που απεικονίζει την παραμονή της πτώσης του Παρισιού στις δυνάμεις της Πρωσίας, της Αυστρίας και της Ρωσίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης συμπεριλαμβάνονται περίπου 1.250 έργα ζωγραφικής διαφόρων εποχών που ανήκουν σε ξένες σχολές, κυρίως δυτικοευρωπαϊκής τέχνης, με τα περισσότερα να προέρχονται από δωρεές, κυρίως, πλούσιων Ελλήνων της Διασποράς, λιγότερα από αγορές του ιδρύματος, κυρίως έργα μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας, και άλλα από δωρεές καλλιτεχνών. Τα παλαιότερα χρονολογούνται τον 14ο αιώνα, ενώ τα νεότερα φτάνουν σχεδόν έως τις μέρες μας.
Οπως επεσήμανε η διευθύντρια, η έλλειψη χώρου δεν επιτρέπει παρά μια αποσπασματική παρουσίαση 47 έργων, από τον 14ο έως το β’ μισό του 20ού αιώνα, με την ευθύνη της Εφης Αγαθονίκου: το παλαιότερο έργο είναι η «Αγία Τριάδα» (π. 1389), που αποδίδεται στον Μάρκο Βενετσιάνο, και το νεότερο το «Σεληνιακό τοπίο» (π. 1966) του Λούτσιο Φοντάνα, μεταξύ των οποίων θα εκτίθενται και πέντε έργα από τη δωρεά των Γάλλων καλλιτεχνών.
Το όραμα της νέας διευθύντριας
Σε αντίθεση, πάντως, με άλλους καλλιτεχνικούς διευθυντές εικαστικών χώρων, αλλά και με τη μέχρι σήμερα κυρίαρχη τετριμμένη σκέψη, η κυρία Τσιάρα, ανοιχτή σε νέους δρόμους και με τη διάθεση να συνδεθεί η Εθνική Πινακοθήκη με την κοινωνία, εγκαινιάζει μια σειρά από παράλληλες δράσεις, εκθέσεις και ειδικές εκδηλώσεις.
Εμφαση δίνεται στη διατομεακότητα, ενώ οι λέξεις που θα χαρακτηρίζουν τις αρχές της νέας Εθνικής Πινακοθήκης θα είναι, όπως η ίδια τόνισε: συμπερίληψη – βιωσιμότητα – κοινωνική διαπερατότητα – δημόσια λογοδοσία – διάκριση – συνέργεια – πολυφωνία.
Ως προς τον καλλιτεχνικό σχεδιασμό, προκρίνονται ως απαραίτητες οι εκθέσεις που δεν έχουν μόνο να κάνουν με τις σχολές που διαμόρφωσαν την ιστορία της ζωγραφικής -μια εντελώς ακαδημαϊκή λογική που είχαμε συνηθίσει μέχρι σήμερα-, αλλά και αυτές που έχουν κάτι να καταθέσουν σε σχέση με την πολιτική, την κοινωνία και το ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο παραγωγής και υποδοχής του έργου τέχνης, που βρίσκονται σε διάλογο με τα σύγχρονα ρεύματα σκέψης. Χαρακτηριστική είναι η έκθεση με θέμα «Η Δημοκρατία και η Τέχνη στην Ελλάδα, στην Ισπανία και την Πορτογαλία», για τις ανάγκες της οποίας έχει ήδη ξεκινήσει, όπως μαθαίνουμε, συνεργασία με μουσεία και ερευνητικά ιδρύματα αφού είναι κοινά τα τραύματα και οι οδυνηρές εμπειρίες, οι οποίες αποτυπώθηκαν στα έργα τέχνης, από τα δικτατορικά καθεστώτα και την ανάγκη ανατροπής τους στις χώρες του Νότου.
Σημαντική, επίσης, και η έκθεση για την πόλη με τίτλο «Αστικό βίωμα, τις δεκαετίες 1950-1960-1970» στις εικαστικές τέχνες και στον κινηματογράφο, σε συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Ελλάδας, η οποία θα ακολουθήσει αμέσως μετά την έκθεση του Κωνσταντίνου Παρθένη, που παίρνει παράταση μέχρι τις αρχές Μαρτίου του 2023.
Στόχος επίσης είναι η Πινακοθήκη να αναπτυχθεί σε έναν ζωντανό οργανισμό και γι’ αυτό η κυρία Τσιάρα καθιερώνει νέες δράσεις σε όλα τα παραρτήματά της: από την Κουμαντάρειο Πινακοθήκη στη Σπάρτη και το Μουσείο Καπράλου στην Αίγινα έως το Παράρτημα του Ναυπλίου και της Κέρκυρας και το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης, με στόχο την ένταξη της τέχνης στην καθημερινότητα της κοινωνίας, διοργανώνοντας εκθέσεις, ημερίδες, ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα για όλους μας.
Οι προκλήσεις
Ωστόσο, σε έναν πολιτιστικό οργανισμό που ξεκινάει τώρα τον νέο του δρόμο σε ένα κτίριο με διαφορετικές απαιτήσεις, με άνοιγμα σε παραρτήματα και με άλλες ανάγκες που συνάδουν με τη λειτουργία ενός σύγχρονου μουσείου τον 21ο αιώνα, είναι λογικό οι προκλήσεις να είναι μεγαλύτερες: η Εθνική Πινακοθήκη βρίσκεται σε μια σημαντική στιγμή της διαδρομής της, έχοντας επιλύσει ζητήματα δεκαετιών ως προς τις κτιριακές υποδομές χάρη στη συνεργασία και την αφοσίωση όλων όσοι εργάστηκαν για την ολοκλήρωσή της -είναι γνωστές οι περιπέτειες με τις πλημμύρες και τα οικονομικά προβλήματα που χρειάστηκε να αντιμετωπίσει το υπουργείο Πολιτισμού-, αλλά με νέες προκλήσεις να προβάλλουν στον ορίζοντα.
Ευτυχώς, όμως, βρίσκεται σε σημείο (επαν)εκκίνησης έχοντας ήδη κατακτήσει καίριους στόχους: είναι δημοφιλής και διαθέτει τις υποδομές για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και τις απαιτήσεις της εποχής μας.
Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται να είναι υποστελεχωμένη και με προβλήματα λειτουργίας, με αρκετά αγκάθια και προκαταλήψεις. Οπως τόνισε, όμως, χαρακτηριστικά η νέα διευθύντρια: «Καιρός να γίνει πιο ευαίσθητη περιβαλλοντικά, πλουραλιστική, ανοιχτή και συμπεριληπτική, να φέρει τις συλλογές και την ιστορία της σε γόνιμο διάλογο με τις σημερινές ανάγκες της κοινωνίας και τα σύγχρονα ρεύματα σκέψης. Το μέλλον των μουσείων, η ανθεκτικότητα, η κοινωνική – πολιτισμική σημασία και η σχέση τους με το κοινό σε μια εποχή αλλεπάλληλων κρίσεων εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την προσαρμοστικότητα, την επινοητικότητα και την ανάπτυξη νέων μοντέλων επικοινωνίας και λειτουργίας, όχι μόνο στο αναλογικό, αλλά και στο ψηφιακό περιβάλλον.
Στο μέλλον η δραστηριότητά μας θα πρέπει να αναπτυχθεί ισότιμα και στους δύο τομείς. Το έργο μας μπορεί να αποκτήσει πολλαπλούς ορίζοντες απεύθυνσης: από το άμεσο περιβάλλον, τη γειτονιά, την πόλη, τη χώρα μέχρι το διεθνές κοινό, με το οποίο μπορούμε σήμερα να συνομιλήσουμε με τα μέσα που μας προσφέρει η σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία. Οι δυνατότητες είναι απεριόριστες».
Ουρανοξύστες στην Ακρόπολη!
Γι’ αυτό και η κυρία Τσιάρα θέλει να ανοιχτεί στον 21ο αιώνα και να μετατρέψει την Εθνική Πινακοθήκη σε σύγχρονο φορέα νέων ιδεών, πάντα με σεβασμό προς το παρελθόν της. Ωστόσο, όπως τόνισε, και στην ίδια την τέχνη σημασία ανέκαθεν είχαν οι ρήξεις.
Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, μας κάλεσε να ξαναδούμε το κείμενο με την εξομολόγηση του Παρθένη, που γράφει ο Νικόλαος Γιοκαρίνης – αποκαλυπτικό για το πώς ο κορυφαίος ζωγράφος οραματιζόταν τότε το μέλλον, με τόλμη και νέες ιδέες. Ηταν μάλιστα αυτός που είχε τολμήσει να ονειρευτεί ουρανοξύστες στην Ακρόπολη!
