Ηεπόμενη ημέρα της κακοκαιρίας Daniel στη Θεσσαλία φέρνει τους κατοίκους αντιμέτωπους με την «οργή» του Πηνειού ποταμού. Το ύψος των νερών έχει ανέβει επικίνδυνα, τα χωριά και οι οικισμοί στις όχθες τους εκκενώνονται σταδιακά και η προσπάθεια όλων είναι να μην υπερχειλίσει και πλημμυρίσει δεκάδες περιοχές.
Ο Πηνειός, ο τρίτος μεγαλύτερος ποταμός της Ελλάδας, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος – είτε θετικά είτε αρνητικά – με τον θεσσαλικό κάμπο, τα νερά του όμως και πάλι απειλούν κατοικημένες περιοχές και καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Τα τελευταία χρόνια, που τα έντονα καιρικά φαινόμενα έχουν αυξηθεί, όλο και περισσότερο τα νερά του γίνονται απειλητικά.
Ξεκινώντας από την Πίνδο, δέχεται τα νερά από τους παραποτάμους τους Τιταρήσιο, Ενιπέα, Καλέτζη και Ληθαίο καθώς και τα νερά από την εκτροπή του Ταυρωπού στην περιοχή Καρδίτσας. Πριν χυθεί στο Αιγαίο σχηματίζοντας ένα μικρό Δέλτα, διασχίζει τον Κάμπο και αποτελεί βασική πηγή άρδευσης για τις καλλιέργειες.
Στην πορεία του περνά από πολλές περιοχές της Θεσσαλίας. Η Καλαμπάκα, τα Τρίκαλα, φυσικά η Λάρισα, τα Τέμπη είναι μόνο μερικές από τις μεγάλες πόλεις που διαπερνά, είτε ο ίδιος είτε οι παραπόταμοι του.
Ρύπανση και υπεράντληση
Οι ανάγκες πόσιμου νερού της Λάρισας καλύπτονταν μέχρι το 1986 αποκλειστικά από τον Πηνειό. Όμως η συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση νερού και η αύξηση της καλλιέργειας βαμβακιού στη θεσσαλική πεδιάδα, η οποία απαιτεί μεγάλες ποσότητες νερού, σε συνδυασμό με τη ρύπανση του ποταμού από φυτοφάρμακα, οδήγησε στην αναζήτηση νέων πηγών νερού.
Παλαιότερα με τα πλημμυρικά νερά του τροφοδοτούνταν η λίμνη Κάρλα, της οποίας η έκταση έφτανε και μέχρι τα 180 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Μετά τη δημιουργία του αναχώματος στην κοίτη του Πηνειού, η Κάρλα απέκτησε δική της υδρολογική λεκάνη. Δέχεται σημαντική ρύπανση από αστικά και βιομηχανικά απόβλητα καθώς και από την εντατική γεωργική και κτηνοτροφική δραστηριότητα που χαρακτηρίζει τη θεσσαλική πεδιάδα. Έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις από τον εγκιβωτισμό της κοίτης του, την κατασκευή αρδευτικών δικτύων, των προσωρινών φραγμάτων και τις υπεραντλήσεις.
Κατά τους θερινούς μήνες που οι απαιτήσεις σε νερό είναι μεγάλες και υπάρχει και μείωση της παροχής του ποταμού, οι συνέπειες από τη ρύπανση είναι πλέον εμφανείς και έντονες. Με τα νερά του αρδεύονται περί τα 80.000 στρέμματα και παράλληλα υδροοδοτούνται οικισμοί της Θεσσαλίας.
Είναι, άλλωστε, χαρακτηριστικές οι εικόνες που καταγράφηκαν το καλοκαίρι του 2021 με εκατοντάδες στρέμματα στην κοίτη του να θυμίζουν έρημο, λόγω της ξηρασίας.
Από τους πιο μολυσμένους ποταμούς στην Ευρώπη
Η ρύπανση του ποταμού οφείλεται κυρίως στα αστικά απόβλητα, τα λύματα από κτηνοτροφικές μονάδες και τα απόβλητα των βιομηχανιών κυρίως από τυροκομεία. Επιπλέον, η υπέρμετρη χρήση ζιζανιοκτόνων και φυτοφαρμάκων επιβαρύνουν σημαντικά την μόλυνση. Τα κύρια θύματα της μόλυνσης είναι οι ζωντανοί οργανισμοί που ζουν στον ποταμό. Μέσα στο πέρασμα των χρόνων έχουν βρεθεί τεράστιες ποσότητες νεκρών ψαριών. Σε κίνδυνο βρίσκονται, επίσης, και οι εκτάσεις που αντλούν νερό από τον ποταμό. Μάλιστα το 2005 ο Πηνειός κατατάχθηκε δεύτερος σε λίστα με τους πιο μολυσμένους ποταμούς της Ευρώπης. Ωστόσο παρά τη μόλυνση ο ποταμός παραμένει πλούσιος σε βιοποικιλότητα.
Ο Πηνειός στο πέρασμα των χρόνων
Ποτάμι της Θεσσαλίας, ο Πηνειός έλαβε τη σημερινή μορφή, μετά την απομάκρυνση των υδάτων της άλλοτε μεγάλης θεσσαλικής λίμνης, από ρήγμα που δημιουργήθηκε στην κοιλάδα των Τεμπών.
Κατά τον Όμηρο ήταν «αργυροδίνης»: το ποτάμι δηλαδή που κυλάει ορμητικά, δημιουργεί ως εκ τούτου περιστροφικές κινήσεις τού καθαρού νερού, που κάτω απ’ τον λαμπερό ήλιο αστράφτουν, γυαλίζουν, λάμπουν σαν το ασήμι.
Σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν γιος του Ωκεανού και της Τιθύος και πατέρας της νύμφης Δάφνης, ιέρειας της Μητέρας Γης. Τη Δάφνη την κυνήγησε ο Απόλλων και όταν την έφθασε αυτή επεκαλέσθη τη Μητέρα Γη, η οποία την εξαφάνισε και στη θέση της άφησε το φυτό δάφνη. Ο Πηνειός ήταν επίσης ο πατέρας του βασιλιά των Λαπιθών Υψέα.
Πλημμύρες που κατέστρεψαν τα πάντα
Στην πάροδο των χρόνων δεν ήτα λίγες οι φορές που τα νερά τόσο του Πηνειού όσο και των παραποτάμων του προκάλεσαν τεράστιες καταστροφές. Χαρακτηριστική είναι η πλημμύρα του 1907 όταν ο παραπόταμος, Ληθαίος, φούσκωσε μετά από πολύωρη καταρρακτώδη προκαλώντας βιβλική καταστροφή που άφησε πίσω της, σύμφωνα με τα στοιχεία της εποχής, πάνω από 100 νεκρούς στα Τρίκαλα.
Τεράστια ήταν και η καταστροφή τον Δεκέμβριο του 1964, πάλι μετά από μεγάλη βροχή στα Τρίκαλα. «Οι βροχές που άρχισαν σποραδικά την Κυριακή είχαν το αποκορύφωμά τους την νύχτα της Δευτέρας, όταν μετατράπησαν σε κατακλυσμιαίες και διήρκεσαν πάνω από δωδεκάωρον, στα ορεινά και τα πεδινά. Πρωτοφανή σε όγκο νερά γέμισαν τον Πηνειό, τον Ληθαίο, τον Πορταϊκό, τους Νεοχωρίτη και άλλους παραποτάμους των και ξεχείλισαν όλοι οι χείμαρροι με αποτέλεσμα και οι συγκοινωνίες να διακοπούν προσωρινά και οι κάτοικοι των χωριών να απομονωθούν» έγραφαν τα «Τρικαλινά Νέα» για τις περιοχές που πλημμύρισαν.
Το 1997, τρία χρονιά μετά από τον εφιαλτικό Οκτώβριο του 1994 όταν ο θεσσαλικός κάμπος είχε μετατραπεί σε λίμνη, υπήρξαν νέα πλημμυρικά φαινόμενα καθώς φούσκωσαν τα ποτάμια σε Καρδίτσα, Τρίκαλα και Λάρισα. Μόνο στην περιοχή της Φαρκαδώνας Τρικάλων το ξεχείλισμα του Πηνειού “έπνιξε” πάνω από 40.000 στρέμματα, με σιτηρά και οργωμένα για ζαχαρότευτλα και βαμβάκι. «Είναι εγκληματική η αδιαφορία της κυβέρνησης, η οποία, ενώ γνωρίζει πως κάθε χρόνο σχεδόν η περιοχή “πνίγεται” από τον Πηνειό, δεν προχωρεί σε κανένα αντιπλημμυρικό και εγγειοβελτιωτικό έργο έλεγαν τότε οι αξιωματούχοι στις κοινότητες για τη συχνότητα των προβλημάτων που αντιμετώπιζαν από τα φουσκωμένα νερά των ποταμών.
Την τελευταία πενταετία με τις έντονες βροχοπτώσεις όλο και περισσότερες περιοχές αντιμετωπίζουν προβλήματα από τις πλημμύρες. Ιδιαίτερα δε, το 2020 με το «χτύπημα» του Ιανού και τεράστιους όγκους νερού που έπεσαν, μέχρι και τις μέρες μας με την κακοκαιρία Daniel να έχει μετατρέψει για ακόμη μία φορά σε λίμνη μεγάλο μέρος του Κάμπου.
Τα αντιπλημμυρικά έργα
Αντί να ανατρέξουμε στο τι έχει γίνει ή δεν έχει γίνει μέσα στα χρόνια για αντιπλημμυρικά έργα στην περιοχή, παραθέτουμε την εξήγηση του Περιφερειάρχη Θεσσαλίας, Κώστα Αγοραστού, την Παρασκευή 8 Σεπτεμβρίου. «Όταν γίνεται ένας σχεδιασμός και γίνεται σχεδιασμός των αντιπλημμυρικών έργων, κατ αρχάς γίνεται βάσει του χάρτη πλημμυρικών φαινομένων, πλημμυρικών ζωνών. Ποιες ήταν; Ήταν στην Καρδίτσα, όπου έγινε το αντιπλημμυρικό του Μέγα. Ήταν στη λίμνη, στον Πηνειό, όπου έγιναν πάρα πολλά έργα καθαρισμού της κοίτης του Πηνειού. Έγιναν, τα αντιπλημμυρικά στη Νεάπολη και εκεί έγιναν πάρα πολλοί καθαρισμοί. Θέλω να σας πω την ευθύνη των αντιπλημμυρικών έργων την έχει η κεντρική διοίκηση, την έχει το Υπουργείο. Η Περιφέρεια δεν έχει τους πόρους εκείνους για να κάνει τόσο μεγάλα έργα»
